Czym są gwarancja bankowa lub ubezpieczeniowa i dlaczego przed ich podpisaniem musisz dokładnie zapoznać się z ich treścią?
Popularnym sposobem zabezpieczenia roszczeń w ramach umów o roboty budowlane jest tzw. bezwarunkowa gwarancja bankowa lub ubezpieczeniowa. Są one ukształtowane najczęściej w taki sposób, że gwarant wypłaci środki beneficjentowi wyłącznie na podstawie jego oświadczenia, że dana kwota jest mu należna i nie została ona mu wypłacona (oraz dopełnienia innych wymogów stricte formalnych określonych w gwarancji).
Dzięki takiemu instrumentowi beneficjent gwarancji może szybko – nie czekając na rozstrzygnięcie sprawy przez sąd – uzyskać wypłatę środków, w sytuacji gdy jego dłużnik kwestionuje (zasadnie lub nie) swoją odpowiedzialność albo po prostu nie jest w stanie zaspokoić roszczenia.
Z drugiej jednak strony gwarancja tego typu może stanowić niebezpieczne narzędzie w ręku nieuczciwego kontrahenta.
Ryzykowna gwarancja „bezwarunkowa”
Wyobraź sobie taką sytuację: odstępujesz od umowy o roboty budowlane, bo inwestor nie przedstawił gwarancji zapłaty albo nie dopełnił innych obowiązków – w odpowiedzi na co inwestor oświadcza, że nie akceptuje tego oświadczenia, po czym nalicza Ci karę umowną za zarzucenie prac budowlanych, odstępuje od umowy i uruchamia wystawioną przez Ciebie gwarancję na pokrycie naliczonych kar.
Albo inwestor nie mogąc uzyskać zapłaty w zw. z wadliwym wykonywaniem prac przez innego podwykonawcę, wzywa Cię do zapłaty odszkodowania, oświadczając, że w jego ocenie Ty jesteś odpowiedzialny za ich wystąpienie – i uruchamia wystawioną przez Ciebie gwarancję na zaspokojenie roszczeń.
Albo spór dotyczy zapłaty przez Ciebie odszkodowania lub kary umownej, ale z tytułu nieobjętego wystawioną gwarancją – a beneficjent i tak stara się uzyskać wypłatę z gwarancji.
Możliwy jest jeszcze inny scenariusz: w ramach realizacji kontaktu beneficjent gwarancji oświadcza, że albo się na coś zgodzisz, albo on nałoży na Ciebie karę umową lub wezwie do zapłaty z tytułu jakiejś wady i następnie uruchomi gwarancję.
Jakkolwiek tego typu sytuacje wydają się absurdalne, tym niemniej w praktyce miały miejsce. I doprowadzały nieraz do tego, że gwarant środki na rzecz beneficjenta wypłacił, po czym od razu występował o zwrot wypłaconych beneficjentowi kwot.
A co, jeżeli gwarant może środki wypłacone beneficjentowi pobrać od Ciebie jednostronnie – np. w ramach udzielonego Ci limitu kredytowego, na skutek czego jest on pogłębiony wyczerpywany i tracisz płynność finansową – lub w ogóle grozi ci wypowiedzenie finansowania w razie braku odpowiedniej spłaty?
Gwarancja gwarancji nierówna
Czy zatem wystawiając na zabezpieczenie roszczeń Twojego kontrahenta gwarancję bankową lub ubezpieczeniową, wystawiasz się nieodwołalnie na ryzyko takich nieuczciwych działań? Niekoniecznie – wszystko bowiem zależy od ustalony warunków takiej gwarancji.
Tego rodzaju zabezpieczenie może być bowiem ukształtowane zarówno jako „bezwarunkowe – płatne na pierwsze żądnie”, jak i w sposób zapewniające Tobie jakąś formę kontroli nad jej użyciem. Wszystko w ramach zasady swobody umów.
Co istotne – pomimo popularności tego środka zabezpieczenia roszczeń, gwarancja bankowa jest jedynie szczątkowo uregulowana w ustawie. Gwarancja ubezpieczeniowa nie jest zaś uregulowana w zasadzie w ogóle. Oczywiście praktyka wykształciła pewne standardy i zapisy takich umów, ale to, z jakim typem gwarancji mamy do czynienia w konkretnym przypadku decydują wyłącznie ustalone przez Ciebie z gwarantem jej warunki (lub – jak to najczęściej ma miejsce: narzucone przez inwestora dla generalnego wykonawcy lub przez tego ostatniego względem podwykonawców, czy projektantów).
Zatem możliwe jest wystawienie tak gwarancji bezwarunkowej – tzw. płatnej na pierwsze żądanie – ale i gwarancji, do uruchomienia której wymagane jest np.: przedstawienie opinii niezależnego eksperta stwierdzającego nie tylko fakt wystąpienia określonej wady, ale i wysokość kosztów niezbędnych do jej naprawienia. Albo w ogóle prawomocnego wyroku zasądzającego od Ciebie na rzecz beneficjenta gwarancji określoną należność.
W przypadku standardowej gwarancji „bezwarunkowej” udzielający gwarancji bank lub zakład ubezpieczeń co do zasady nie może brać pod uwagę zarzutów wynikających z umowy między Tobą a beneficjentem gwarancji.
Zatem to, że roszczenie beneficjenta względem Ciebie jest sporne (co do zakresu i wysokości) i je kwestionujesz, jak i też zarzuty, że umowa jest nieważna, że odstąpiłeś od niej (więc umowa „nie istnieje”), albo dokonałeś potrącenia tego roszczenia, nie mają żądanego znaczenia dla gwaranta. Są to bowiem kwestie do ewentualnego rozstrzygnięcia w sporze między Tobą a beneficjentem, a nie na bazie stosunku gwarancji.
Sposoby na nieuczciwego beneficjenta
Czy zatem udzielając takiej gwarancji, stajesz się zakładnikiem dobrej lub złej woli beneficjenta gwarancji?
Zasadniczo niestety tak, ale nie oznacza to, że jesteś całkowicie bezbronny.
Pomińmy tu sytuacje, gdy naliczenie kary umownej lub odszkodowania jest przedmiotem sporu i rozbieżnych ocen (inwestor twierdzi, że budynek ma usterki – ty, że wszystko jest w porządku; albo inwestor nalicza karę umowną – ty twierdzisz, że nie było ku temu podstaw). W takiej sytuacji zablokowanie możliwości skorzystania przez beneficjenta z gwarancji będzie w praktyce niemożliwe.
Inaczej jest w przypadkach, gdy beneficjent ma świadomość, że objęta gwarancją wierzytelność jest nienależna, bo np. żadnej wady istotnie nie ma, brak było podstaw do naliczenia kary umownej, roszczenie zostało już zaspokojone albo dana usterka nie jest objęta udzieloną gwarancją – a mimo tego podejmuje działania w celu jej uruchomienia.
W tego typu przypadkach możesz bronić się zarzutem nadużycia prawa, czy działania podjętego sprzecznie z celem udzielonej gwarancji. Twoim celem jest to, by nieuczciwy beneficjent nie uzyskał wypłaty od gwaranta – za którą Ty będziesz musiał bowiem (najpewniej) od razu rozliczyć się z Twoim bankiem/zakładem ubezpieczeń.
Warto zatem, w miarę możliwości, podjąć współpracę z bankiem/zakładem ubezpieczeń – by przekonać gwaranta, by ten odmówił wypłaty środków. W tym celu należy działać szybko (gwarant ma zazwyczaj nie więcej niż 5 dni roboczych na wypłatę środków na rzecz beneficjenta) i dostarczyć gwarantowi argumentów (dowodów) na wykazanie, że żądanie beneficjenta stanowi nadużycie prawa lub gwarancji. Odmowa wypłaty bowiem zazwyczaj prowadzi do pozwania gwaranta przez beneficjenta, a zatem gwarant wystawia się na ryzyko prowadzenia i finansowania procesu sądowego. I z całą pewnością, bez mocnego materiału dowodowego się na to nie zdecyduje – zwłaszcza jeżeli w relacji z Tobą będzie mógł sprawnie wypłacone środki odzyskać.
Alternatywą jest uzyskanie przez Ciebie sądowego zabezpieczenia – którego skutkiem będzie uniemożliwienie beneficjentowi realizacji praw z gwarancji. Jest to trudne do uzyskania, ale nie niemożliwe. Dzięki temu, na czas trwania procesu z beneficjentem gwarant nie będzie mógł wypłacić środków beneficjentowi, choćby brak było ku temu formalnych przeszkód ze strony gwaranta.
Jeżeli podjęte przez Ciebie dziania nie okażą się skuteczne, jedyne co Tobie pozostanie to spór sądowy z beneficjentem na bazie zwrotu środków na skutek nieuzasadnionego uruchomienia gwarancji.
Tym samym, z punktu widzenia Twojego kontrahenta, jest to odwrócenie sytuacji, w której normalnie to on musiałby ponosić na początek koszty sądowe procesu oraz – do pewnego stopnia – przerzuca na Ciebie ryzyko oddalenia roszczenia na skutek nieudowodnienia roszczenia.
Gwarancja bankowa lub ubezpieczeniowa — podsumowanie
Jeżeli Twój kontrahent oczekuje od Ciebie wystawienia gwarancji, koniecznie dokładnie przestudiuj jej treść.
Przy takim zobowiązaniu naprawdę każde słowo i sformułowanie ma istotne znaczenie dla określenia Twojej sytuacji.
Najlepszą obroną przed ryzykiem nadużycia praw z gwarancji jest odpowiednie ukształtowanie jej warunków, tym niemniej niejednokrotnie są one Tobie narzucane, bez możliwości negocjacji. W takim wypadku pomożemy Ci przynajmniej uzmysłowić, na co się decydujesz, jeżeli podejmiesz decyzję, że umowę podpisujesz.
Pamiętaj, że gdy dojdzie do sytuacji, w której beneficjent stara się wymusić na Tobie ustępstwa lub dąży do uzyskania nieuzasadnionej wypłaty z gwarancji, kluczowa jest szybkość Twojej reakcji, by mieć szansę się temu przeciwstawić.
Obrona przed takimi działaniami jest trudna, ale nie niemożliwa – tym bardziej że sądy nie podchodzą jednolicie do udzielania zabezpieczeń w tego typu sprawach.
Kluczowe jest nie tylko prawidłowe sformułowanie żądania procesowego, ale i umiejętne dobranie argumentów, by przekonać sędziego, że to beneficjent nadużywa prawa, starając się o wypłatę gwarancji – a nie Ty starając się doprowadzić do jej zablokowania.
Wojciech Wołoszczak
radca prawny
Zdjęcia: Nataliya Vaitkevich, Carlos Esteves
***
Czy architekt odpowiada za wadę zaprojektowanego budynku
Wada budynku — czy architekt za nią odpowiada?
Jak stwierdziliśmy w publikacji o odpowiedzialności wykonawcy za błąd projektanta, nie tylko zwykły człowiek, ale i profesjonalista może nie wykryć błędu projektowego, jaki przydarzy się architektowi. Skutki zbyt późno wykrytego błędu projektowego wiążą się z powstaniem dodatkowych kosztów po stronie inwestora.
Kto zatem (finalnie) zapłaci za konieczność wykonania prac zamiennych, wymianę już zamontowanych (nieodpowiednich) instalacji, czy za opóźnienie w oddaniu budynku do użytku? [Czytaj dalej…]