W jaki sposób forma wykonywania zawodu architekta pływa na jego odpowiedzialność za błąd?
Pomyliłeś się w wyliczeniach, coś przeoczyłeś, nie dopilnowałeś pracy podwładnego – może to się przydarzyć każdemu. Błąd może być błahy, a konsekwencje ograniczone do konieczności wytłumaczenia się przed klientem, ale też może pociągać konieczność zmierzenia się z roszczeniami idącymi w setki tysięcy, czy nawet miliony złotych.
A czy przed przyjęciem zlecenia zastanowiłeś się jak przyjęta przez Ciebie forma wykonywania zawodu architekta wpływa na odpowiedzialność za błąd?
Czy przemyślałeś, czy Twój majątek prywatny jest odpowiednio zabezpieczony na wypadek popełnienia błędu, za który ponosisz odpowiedzialność?
Formy wykonywania zawodu przez architekta
Architekt może wykonywać swój zawód działając samodzielnie (prowadząc działalność gospodarczą), jak i w ramach zespołu (tzw. pracowni, czy biura): jako wspólnik, podwykonawca, czy w ramach stosunku pracy.
Wybór odpowiedniej formy wykonywania zawodu architekta będzie rzutować między innymi na możliwość obciążenia Twojego majątku prywatnego (majątku niezwiązanego z wykonywanym zawodem) skutkami błędu w sztuce. Pewne formy organizacyjne takiej ochrony Tobie nie zapewniają, inne w mniejszym lub większym stopniu już tak.
Przyjrzyjmy się im pod tym kątem.
Działalność wykonywana osobiście
Wykonywanie zawodu architekta w ramach indywidualnej działalności gospodarczej jest – poza pracą na czyjś rachunek i renomę – najprostszą pod względem organizacyjnym formą, a przy tym zwyczajowo najtańszą. Po prostu działasz sam: pod własnym imieniem (lub przyjętą nazwą), ale z pełną odpowiedzialnością za swoje działania. Pamiętaj, że nawet jeżeli wadliwą część projektu przygotowywała faktycznie inna osoba – ale na Twoje zlecenie i w związku z przyjętym przez Ciebie zobowiązaniem – to względem zamawiającego za projekt odpowiadasz w 100% Ty.
Co istotne – odpowiedzialność ta obejmuje nie tylko majątek związany z prowadzoną przez Ciebie działalnością (środki na rachunku firmowym, wyposażenie biura etc.), ale cały Twój majątek.
Oznacza to, że w razie odpowiedzialności za błąd poszkodowany może w ostateczności szukać zaspokojenia swoich roszczeń zajmując Twój prywatny samochód, Twój dom i jego wyposażenie, Twój jacht, środki na rachunkach niezwiązanych z prowadzoną działalnością etc.
Nawet zatem, gdy potocznie mówi się o prowadzeniu przez architekta biura, czy pracowni – są to wyłącznie formy wewnętrznego wyodrębnienia majątku danej osoby, bez znaczenia dla zakresu odpowiedzialności wobec osób trzecich.
Spółka cywilna
Spółka cywilna jest umową kilku osób o wspólne prowadzenie biznesu. Nie wiąże się jednak z powołaniem do życia nowej organizacji/podmiotu (jak np. ma to miejsce przy spółce jawnej, partnerskiej, czy z ograniczoną odpowiedzialnością).
Odpowiedzialność architekta wobec klienta jest zatem tożsama, jak przy działalności wykonywanej samodzielnie, z tą różnicą, że w ramach spółki cywilnej obejmuje ona nie tylko działania własne, ale także odpowiedzialność za działania i zaniechania pozostałych wspólników.
Czyli za błąd wspólnika jego/wasz klient może zwrócić się o jego naprawienie tylko do Ciebie, a następnie skierować egzekucję tylko do Twojego majątku.
To w jakim zakresie możesz następnie domagać się od wspólników zwrotu poniesionych przez Ciebie kosztów uregulowania takiego długu zależy od treści umowy Twojej spółki.
Spółki handlowe
Aby oddzielić majątek osobisty od odpowiedzialności związanej z wykonywaniem zawodu konieczne jest założenie spółki: samodzielnie (spółka z ograniczoną odpowiedzialnością lub akcyjną) lub z innym(i) wspólnikiem (spółka jawna, partnerska, komandytowa, komandytowo-akcyjna).
W takiej sytuacji umowę z klientem formalnie nie zawierasz Ty, a spółka – zatem to spółka odpowiada przed klientem za niewykonanie lub niewłaściwe wykonanie umowy (czyli kolokwialnie: za błąd).
Czy oznacza to, że przy poniesieniu kosztu i wysiłku organizacyjnego związanego z założeniem spółki będziesz wolny o ryzyka odpowiedzialności za ewentualne błędy i unikniesz ryzyka prowadzenia działalności?
Niekoniecznie – wszystko zależy od tego jaką spółkę założysz i czy błąd będzie wynikiem błędu popełnionego przez Ciebie lub Twoich podwładnych.
Przy założeniu spółki osobowej: jawnej, partnerskiej Twoja odpowiedzialność za długi spółki (np. z tytułu odpowiedzialności za szkodę w związku z przygotowaniem wadliwego projektu) co do zasady nie znika. W razie już założenia lub jednej ze spółek komandytowych – istnieje możliwość odcięcia możliwości kierowana roszczeń do majątku prywatnego.
Przy założeniu spółki kapitałowej (z ograniczoną odpowiedzialnością lub akcyjną) formalnie za tego typu dług nie odpowiadasz – ale znów nie zawsze tak może być i zależy to od odpowiedniego zaplanowania struktury organizacyjnej.
Spółka jawna
Zasadą jest, że wspólnik odpowiada za zobowiązania takiej spółki całym swoim majątkiem, łącznie ze spółką i pozostałymi wspólnikami.
Różnica przy odpowiedzialności za działania realizowane w ramach działalności prowadzonej samodzielnie lub spółki cywilnej sprowadza się do tego, że Twój kontrahent nie może domagać się przymusowego wyegzekwowania odszkodowania od Ciebie (z Twojego majątku) – zanim nie wykaże, że takiego zaspokojenia nie uzyska z majątku spółki.
Jeżeli zatem spółka jest w stanie dług uregulować, Twoja odpowiedzialność (majątkiem osobistym) w nie powstanie.
Spółka partnerska
Ciekawą propozycją dla architektów jest spółka partnerska.
Inaczej niż w spółce jawnej uregulowane zostały bowiem zasady odpowiedzialności za błędy innych wspólników związane z wykonywaną przez nich działalnością zawodową (lub przez osoby działające na ich zlecenie/zespół).
Jeżeli zatem błąd obciąża ciebie (Twój zespół), tak jak w przypadku spółki jawnej odpowiadasz za niego w pełni swoim majątkiem osobistym, ale dopiero gdy sama spółka nie jest w stanie zaspokoić takiego długu (jest to bowiem wspólna odpowiedzialność spółki – strony umowy – i Twoja).
Jeżeli jednak błąd jest związany z pracą innego wspólnika (jego zespołu), Twoja odpowiedzialność majątkiem osobistym nie występuje (gdzie w przypadku spółki jawnej nie miałoby to znaczenia).
To oczywiście nie oznacza, że żadne ryzyko dla Ciebie w tym drugim przypadku w ogóle nie występuje. Cały czas odpowiedzialnym za skutki błędu obok danego wspólnika pozostaje spółka.
Tym niemniej z Twojej perspektywy jest to już wyłącznie ryzyko gospodarcze związane z samym faktem wykonywania działalności wspólnie z inną osobą i możliwością stwierdzenia jej niewypłacalności (zatem: utraty zainwestowanych w spółkę środków).
Ponad powyższe z działalnością spółki wiążą się także zobowiązania niezwiązane z wykonywaniem zawodu przez wspólników, np.: czynsz najmu lokalu, wynagrodzenie sekretariaty, rachunki za media, kredyty obrotowe etc. Za tego typu „wspólne” długi odpowiedzialność wspólników kształtuje się tak jak w przypadku spółki jawnej.
Spółka komandytowa i komandytowo-akcyjna
Decydując się na założenie jednej ze spółek komandytowych, przy odpowiednim zaplanowaniu jej struktury organizacyjnej, jesteś w stanie odciąć się od odpowiedzialności za jej zobowiązania z tytułu niezrealizowanych zobowiązań – a co najmniej bardzo wydłużyć i skomplikować proces dochodzenia przez poszkodowanego (Twoim lub innego wspólnika) do możliwości skierowania roszczeń do Twojego majątku osobistego.
W tego rodzaju spółce występują bowiem dwa rodzaje wspólników – odpowiedzialność jednych wygląda tak jak w spółce jawnej, a drugich jest ograniczona lub wyłączona.
Z tego względu, a zwłaszcza w zestawieniu ze spółką jawną, jeszcze do niedawna odpowiednio przygotowana organizacyjnie spółka komandytowa była bardzo popularną formą prowadzenia działalności – do czasu, jak zmieniły się zasady opodatkowania zysków takich spółek.
Forma wykonywania zawodu architekta odpowiedzialność za błąd – spółka z ograniczoną odpowiedzialnością
Pomimo nazwy spółki „z ograniczoną odpowiedzialnością”, odpowiedzialność za jej zobowiązania w rzeczywistości jest równolegle i pełna i wyłączona. I tylko w tym sensie jest to odpowiedzialność „ograniczona”.
W odróżnieniu od wcześniej wskazanych podmiotów popularna „sp z o.o.” pozwala na faktyczne oddzielenie odpowiedzialności jej wspólnika za błąd. I to także taki, za który byłby on normalnie w pełni odpowiedzialny wykonując obarczony błędem projekt. Architekt/wspólnik sp. z o.o. za jej zobowiązania bowiem nie odpowiada – jego ryzyko ogranicza się do tego, co tytułem wkładu wniósł do spółki.
To spółka i tylko spółka (strona umowy o wykonanie projektu, o nadzór etc.) jest odpowiedzialna za skutki takiego błędu. To spółka bowiem, a nie architekt przyjęła zobowiązanie do dostarczenia zgodnego z prawem projektu, czy prawidłowego wykonania określonej usługi.
W takim układzie architekt na podstawie odrębnej umowy zawartej ze spółką wykonuje określone projekty, pozostając względem zamawiającego wyłącznie podwykonawcą spółki – uniemożliwiając mu tym samym kierowanie bezpośrednich roszczeń przeciwko Tobie.
Wspólnik spółki z ograniczoną odpowiedzialnością może jednak pod pewnymi warunkami za jej zobowiązania ponosić pełną odpowiedzialność. Jeżeli bowiem obok bycia wspólnikiem pełni także funkcję członka jej zarządu, a spółka ta nie będzie w stanie uregulować swoich zobowiązań, ponosi on – jako członek zarządu – odpowiedzialność całym swoim majątkiem za ich zaspokojenie.
Bez znaczenia dla poszkodowanego jest w tym przypadku, czy umowę podpisałeś sam, czy np. razem z innym członkiem zarządu lub w ogóle nie brałeś udziału w zawieraniu danego kontaktu.
Jest to zatem kłopotliwe rozwiązanie – jeżeli bowiem chcesz mieć kontrolę nad tym jakie kontrakty zawiera spółka i jak są podejmowane decyzje zasadniczo powinieneś być członkiem zarządu (prokurę i pełnomocnictwo bowiem członek zarządu może Tobie odwołać). Czy nie stawia to pod znakiem zapytania sensu ponoszenia kosztów organizacji sp. z o.o.?
I tak i nie – odpowiedzialność taka bowiem nie wystąpi w każdym przypadku, ale wymaga to od takiego wspólnika/członka zarządu kontrolowania sytuacji majątkowej spółki i reagowanie w odpowiednim czasie, by móc uniknąć przeniesienia na siebie tej odpowiedzialności za długi spółki.
Spółka akcyjna/Prosta spółka akcyjna
Podobnie jak w przypadku spółki z ograniczoną odpowiedzialnością, w przypadku spółki akcyjnej/prostej spółki akcyjnej nie występuje odpowiedzialność wspólnika (tu: akcjonariusza) za zobowiązania spółki.
W odróżnieniu zaś od sp. z o.o. w przypadku S.A. nie występuje możliwość przeniesienia odpowiedzialności za długi spółki członków zarządu (ale już w przypadku prostej S.A. taka możliwość występuje tak jak w przypadku spółki z ograniczoną odpowiedzialnością).
Jakkolwiek zatem na papierze S.A. wydaje się (pod kątem zabezpieczenia majątku prywatnego) najlepszą formą prowadzenia działalności w ogóle, to jednak wymogi zapewnienia odpowiednio wysokiego kapitału na początek (w 2025 r.: 100 tyś zł), jak i inne wymogi organizacyjne i formalne powodują, że nie zawsze korzyści te przeważą.
Spółka akcyjna jest bowiem tradycyjnie zaprojektowana do prowadzenia odpowiednio dużych przedsiębiorstw, stąd zasadniczo nie pasuje do prowadzenia wolnego zawodu, względnie inne formy prowadzenia działalności są zazwyczaj w pełni wystarczające i stanowią rozsądny kompromis między odpowiedzialnością, a formalnościami.
Stosunek pracy
Nie ma wymogu, by architekt w celu wykonywania zawodu zakładał spółki, czy w ogóle własną działalność gospodarczą. Jeżeli nie chcesz ponosić ryzyka związanego z pozyskiwaniem każdego miesiąca zleceń, opłacaniem ZUS’u, czy prowadzenia księgowości podstawą wykonywania zawodu może być stosunek pracy. W takim wypadku, skoro nie Ty jesteś stroną umowy z zamawiającym projekt, to i nie ponosisz odpowiedzialności za skutki swojego błędu.
Nie oznacza to, że Twoja odpowiedzialność w takim układzie nie występuje – ale jest to już kwestia regresu pracodawcy względem Ciebie i jego zakresu uregulowanej w Kodeksie pracy.
Forma wykonywania zawodu a odpowiedzialność architekta za błąd – podsumowanie
Jak widzisz to, w jakim zakresie i czy w ogóle narażasz swój majątek osobisty na ryzyko obciążenia go skutkami błędu w sztuce zależy w dużej mierze od tego, w jakiej formie zdecydowałeś się na prowadzenie zawodu.
Pamiętaj, że podjęcie decyzji co do formy organizacyjnej pracy powinno być starannie rozważone ze względu przede wszystkim na rodzaju i skalę realizowanych projektów, ale i biorąc pod uwagę kwestie związane z opodatkowaniem i oskładkowaniem Twojej pracy. Nie zawsze zatem wybór sposobu wykonywania zawodu ze względu na zasady odpowiedzialności jest tym, który powinien być decydujący.
To jest oczywiście jedna strona zagadnienia o odpowiedzialności – drugą są postanowienia Twojego kontraktu o przygotowanie danego projektu lub umowy spółki zawiązanej ze wspólnikami. Warunki umowy mogą bowiem zmodyfikować zasady Twojej odpowiedzialności – na Twoją korzyść lub nie.
Nie możesz przy tym także pomijać kwestii odpowiedzialności regresowej – a zatem tego, czy w związku z zapłatą odszkodowania przez spółkę, wspólnika, ubezpieczyciela, czy pracodawcę nie zostaniesz finalnie zobowiązaniu do zwrotu wypłaconego poszkodowanemu Twoim błędem odszkodowania.
Jeżeli zatem nie jesteś pewny, czy proponowane (a może narzucane) Tobie warunki współpracy są odpowiednie i nie narażają Ciebie na ryzyko utraty dorobku życia – i czy w związku z tym nie powinieneś np. rozważyć dobrania właściwej dla Ciebie/dla danego zadania polisy ubezpieczeniowej – chętnie pomożemy Ci w zrozumieniu Twojej sytuacji.
Wojciech Wołoszczak
radca prawny
Zdjęcia: Kaboompics.com, Andrea Piacquadio, Sven Mieke
***
(Nie)bezpieczna gwarancja bankowa lub ubezpieczeniowa „na pierwsze żądanie”
Czym są gwarancja bankowa lub ubezpieczeniowa i dlaczego przed ich podpisaniem musisz dokładnie zapoznać się z ich treścią?
Popularnym sposobem zabezpieczenia roszczeń w ramach umów o roboty budowlane jest tzw. bezwarunkowa gwarancja bankowa lub ubezpieczeniowa. Są one ukształtowane najczęściej w taki sposób, że gwarant wypłaci środki beneficjentowi wyłącznie na podstawie jego oświadczenia, że dana kwota jest mu należna i nie została ona mu wypłacona (oraz dopełnienia innych wymogów stricte formalnych określonych w gwarancji) [Czytaj dalej…]